چغامیش، ردپای نخستین گام های تمدن

چغامیش، ردپای نخستین گام های تمدن

یادداشتی از شاهین یوسفی

بی تردید یکی از کهن ترین مکان های باستانی ایران زمین ( چغامیش ) در استان خوزستان است که با آثار و نشانه های شهر نشینی و تمدن در دوره های مختلف،همه ی دوستداران تاریخ باستان را شگفت زده کرده است.تصور اینکه در هزاران سال پیش در قسمتی از خوزستان گروهی از انسان های اندیشمند وجود داشتند که به سبک ابتدایی با سازهای اولیه جهت نواختن باهم همنوازی می کردند و یا به دانش دریانوردی،معماری،دامپروری و خیلی امور دیگر دانایی داشتند،بسیار جالب و قابل تامل است.

در جلگه ای پهناور در بین رودخانه های پر آب دز و کارون تپه ای نسبتن بلند بهمراه چند تپه ی کوچک تر،منطقه ای باستانی به نام ( چغامیش ) را تشکیل میدهند.در جنوب این جلگه چغازنبیل و در غرب آن چغابنوت واقع است و دشتی وسیع هم در میان این جلگه قرار دارد.

چغامیش در جنوب دزفول بین شوش و شوشتر می باشد،این تپه باستانی حدود پانزده هکتار و مربوط به هفت هزار سال پیش از میلاد است و شامل پانزده لایه از دوره های پیشین است که از بالا تا کف روی هم قرار گرفته اند، این تپه های پر ابهت و شکوهمند با طبقات و لایه هایی که حاوی تمدن های گوناگون است،به شمارگان ۴۸۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده اند.این مکان سکونتگاه مردمی بوده که به کشاورزی و دامپروری روزگار می گذراندند،خط نوشته ها و آثارشان بر تن خشت ها و الواح بکار رفته در شهر مکشوفه آنها یافت شده است.کهن ترین سند مربوط به موسیقی و همنوازی خنیاگران و مدارکی که به دریانوردی ارتباط دارد، حاکی از این است که این محل یک اثر جهانی بشمار رفته و دارای اهمیت بین المللی است.

ازجمله آثار باستانی فراوانی که از این محوطه ارزشمند بدست آمده مُهرهای گِلین متعددی است که نقوش، اشکال و تصاویری روی آنها نقش بسته است که گویای وضعیت و چگونگی تمدن،فرهنگ وصنعت آن دوران می باشد.

در میان مُهرهای بدست آمده، یک مُهر تصویر یک کشتی را نشان می دهد که یک سردار جنگ پیروزمندانه جلوی عده ای اسیر ایستاده و اُسرا پیش پایش زانو زده اند و یک پرچم هلالی شکل و یک گاو نر هم در این مُهر گِلین مربوط به شش هزار سال قبل بخوبی نمایان است و تاریخ دانان این مُهر را یکی از اولین اسناد دریانوردی در جهان باستان می‌دانند.

در مُهر گِلین دیگری که از محوطه ی باستانی ( چغامیش ) بدست آمده تصویر شگفت انگیز وخیره کننده ای از یک گروه نوازنده که در حال همنوازی هستند بچشم می خورد، در این بزم رامشگران، یا نیایش کنندگان، ساز های زهی، بادی و کوبه ای دیده می شود و آلات نوازندگی از قبیل چنگ، طبل یا تنبک، بوق یا شیپور در اشکال و تصاویر بطور واقعگرایانه ای تجسم یافته اند و یک نفر هم که با گذاشتن یک دست زیر گوشش، به سبک خوانندگان خاور میانه ای در حال آواز و یا دعا سر دادن است و سمت راست میزی قرار دارد که خوراکی روی آن است و شخصی که در حال پذیرایی است، گویا این مراسم بخشی از آیین و نیایش های آن برهه ی خاص بوده. باستانشناسان که در دهه ی شصت قرن بیستم نایل به این کشفیات شده اند برای این مُهر ارزش جهانی قایلند و آن را اولین سند و بعبارتی نخستین لوح شناخته شده در حوزه موسیقی می‌دانند.

مُهرها و الواح گِلین بسیاری از ( چغامیش ) بدست آمده که بصورت زیبا و گویایی ترسیم و تصویرسازی شده اند مانند مُهری که یک چوپان، چهارپایان و ظرف هایی بشکل طبیعی و قابل درکی روی آن بوضوح پیداست و لوح دیگری که نقش دو بانو در آن دیده می‌شود که یکی در حال زدن مشکی دو دهنه و دیگری مشغول ریسندگی است.

تعداد زیادی از مُهرها والواح کشف شده در این مکان باستانی به امور نظامی اختصاص دارد، بطوریکه صحنه های نبرد و حرکت و قدم زدن یکپارچه سربازان وتصاویر تیراندازی بشکل منظم در صحنه جنگ را با ظرافت های خاص روی آنها ترسیم کرده اند و به عقیده ی باستان شناسان، به لحاظ قدمت، در دنیا کم نظیر و حتا بی مانند است .

محوطه ی باستانی ( چغامیش ) پیش از پیدایش و اختراع خط در اوج و مرکزیت کتابت وفرهنگ نوشتاری قرارداشته و آثار سفالی فراوان آنجا موید این مهم می باشد که پیش از شکوفایی تمدن شوش، در چغامیش، شهرنشینی، موسیقی، دریانوردی، صنعت، معماری،اقتصاد،کشاورزی و بهروری از احشام پیشرفت های قابل توجهی داشته.